Што се хартии од вредност?

Сте слушнале за акции, обврзници, инвестициски фондови. Овие зборови постојано се вртат во светот на финансиите и се претставуваат како пат до градење богатство. Но, дали некогаш сте застанале и сте се запрашале: што се тие всушност?

Одговорот лежи во еден основен поим што е темел на целиот финансиски систем: хартии од вредност. Разбирањето на овој концепт е како да го научите алфабетот пред да почнете да читате книги. Тоа е првиот чекор од пасивен набљудувач кон информиран инвеститор.

Што всушност е хартија од вредност?

Наједноставно кажано, хартија од вредност е документ (денес најчесто во дигитална форма) кој претставува доказ за сопственост или долг. Тој на сопственикот му дава одредени права – најчесто финансиски.

Замислете го тоа на овој начин:

Кога купувате акција, вие купувате хартија од вредност која вели: „Честитки, сега поседувате мало парче од оваа компанија.“ Тоа ви дава право на дел од профитот (дивиденда) и право на глас во управувањето.

Кога купувате обврзница, вие купувате хартија од вредност која вели: „Вие ѝ позајмивте пари на оваа компанија (или држава), и таа се обврзува да ви ги врати со камата.“

Во суштина, тоа е формален договор кој ја претвора вредноста во инструмент со кој може да се тргува.

Анатомија на една хартија од вредност: Што мора да содржи?

За да биде валидна, секоја хартија од вредност мора да има строго пропишана форма, слично како лична карта или пасош. Таа мора јасно да ги содржи следниве основни елементи:

• Идентитет: Кој вид на хартија е (акција, обврзница) и кој ја издава (име и седиште на компанијата).

• Сопственост: На чие име гласи или дали е на доносител.

• Обврска: Што точно ветува издавачот (исплата на дивиденда, враќање на долг со камата итн.).

• Формалности: Датум и место на издавање, сериски број и потпис на издавачот.

Ако некој од овие клучни елементи недостасува, документот законски не се смета за хартија од вредност.

Кои хартии од вредност постојат во Македонија?

Според Законот за хартии од вредност, на нашиот пазар може да се сретнете со неколку основни типови:

• Акции: Удел во сопственоста на едно акционерско друштво.

• Обврзници: Должнички хартии издадени од државата, општините или компаниите.

• Инструменти на пазарот на пари: Краткорочни должнички инструменти, како благајнички записи.

• Удели во инвестициски фондови: Пакет кој содржи различни акции, обврзници и други инструменти.

• Деривативни финансиски инструменти: Покомплексни договори чија вредност зависи од вредноста на некој друг основен инструмент (како акција или суровина).

Сите овие инструменти се неограничено преносливи, што значи дека можат слободно да се купуваат и продаваат на организиран пазар, како што е Македонската берза.

Зошто е сето ова важно за вас?

Разбирањето на овој основен концепт ве штити од донесување лоши одлуки. Кога знаете што е хартија од вредност, вие разбирате дека зад секоја инвестиција стои конкретно правно покритие и јасно дефинирана обврска. Тоа не е коцкање, туку купување на дел од реален бизнис или давање заем со очекуван поврат.

Ова знаење ви дава моќ. Тоа ве претвора од некој што само слуша совети во некој што разбира што всушност купува.