Како навистина функционира Македонската берза?

За многумина, Македонската берза е само име во економските вести, апстрактен поим поврзан со бројки и индекси што растат или паѓаат. Но, што навистина се случува зад тие бројки? Како функционира таа клучна институција која овозможува купување и продавање на делчиња од најголемите македонски компании?

Приказната е повеќе од само тргување. Тоа е приказна за доверба, технологија и визија. Ајде да го демистифицираме процесот и да видиме што се крие зад берзанското ѕвоно кое за прв пат заѕвони на 28 март 1996 година.

1. Повеќе од зграда: Што е всушност Берзата?

Наједноставно кажано, Македонската берза не е само физичка локација, туку организиран, регулиран и безбеден пазар. Нејзината основна мисија е да обезбеди ефикасно, транспарентно и сигурно место каде што инвеститорите можат да купуваат и продаваат хартии од вредност по фер пазарна цена.

Замислете ја како високотехнолошки пазар каде наместо производи, се тргува со сопственост во компании. Нејзината улога е да ги постави правилата на игра, да обезбеди сите да ги почитуваат и да го заштити интегритетот на целиот систем.

2. Дигиталниот пазар: Како се случува магијата на тргувањето?

Деновите на викање и мавтање со хартии одамна се минато. Целото тргување на Македонската берза е комплетно автоматизирано и се одвива преку Берзанскиот Електронски Систем за Тргување (БЕСТ).

Ова функционира на следниов начин:

• Тргување на далечина: Брокерите не седат во една сала, туку од своите канцеларии се електронски поврзани со централниот сервер на Берзата.

• Систем на налози: Вие му давате налог на вашиот брокер (на пр. „купи 10 акции од X компанија по цена до Y денари“), а тој го внесува во БЕСТ.

• Компјутерско спојување: Системот автоматски ги бара и спојува соодветните налози за купување и продажба. Кога ќе најде совпаѓање, трансакцијата се извршува.

• За најпопуларните (ликвидни) акции, тргувањето е континуирано во текот на денот, со дозволени флуктуации на цената од +/- 10%. За помалку тргуваните акции, се користи метод на „фиксинг“, каде сите налози се собираат и се извршуваат еднаш дневно по една, заедничка цена.

3. Кој може да учествува на пазарите на Берзата?

Не може секоја хартија од вредност да се појави на Берзата. Постои јасна структура и процедури за прием. Наједноставно, пазарот е поделен на неколку сегменти:

• Официјален пазар: Ова е „премиум лигата“ каде се наоѓаат акциите на најтранспарентните и најголемите компании кои исполнуваат строги критериуми.

• Пазар на јавно поседувани друштва: Овде се наоѓаат компании кои имаат законска обврска да известуваат јавно.

• Слободен пазар: Ова е најголемиот сегмент каде се тргува со сите останати хартии од вредност кои се примени за тргување.

Оваа поделба им помага на инвеститорите да знаат какво ниво на транспарентност и информации можат да очекуваат од компанијата во која вложуваат.

4. Од клик до сопственост: Што се случува откако ќе купите акција?

Откако БЕСТ ќе ја регистрира вашата трансакција, процесот не е завршен. Следуваат уште два клучни чекори: утврдување и порамнување.

Овие процеси ги врши овластен депозитар (Централниот депозитар за хартии од вредност) и тие обезбедуваат сигурност за двете страни. Процесот се одвива според принципот „испорака наспроти плаќање“, што значи:

• Акциите нема да бидат префрлени на вашата сметка сè додека парите не легнат на сметката на продавачот.

• Парите нема да бидат повлечени од вашата сметка сè додека системот не потврди дека акциите се достапни за пренос.

• Овој процес на порамнување обично трае три работни дена (Т+2), обезбедувајќи дека секоја трансакција е конечна, безбедна и неотповиклива.

Наместо заклучок

Македонската берза е многу повеќе од обичен посредник. Таа е сложен, високотехнолошки екосистем дизајниран да гради доверба и да овозможи слободен проток на капитал. Таа е механизмот што им овозможува на домашните компании да дојдат до средства за раст, а на граѓаните да станат сопственици во тие компании и да учествуваат во нивниот успех.

Затоа, следниот пат кога ќе го видите дневниот извештај од Берзата, ќе знаете дека зад тие бројки стои цел еден свет на правила, технологија и луѓе кои го движат срцето на македонската економија.